Het fenomeen jetlag werd reeds besproken in 1931. Toen men begon met de eerste transmeridianen vluchten, men ondervond door de snelle overgang naar verschillende tijdzones moeilijkheden bij het in- en doorslapen, overdreven slaperigheid, verminderde alertheid en prestatievermogen en ook somatische problemen van gastrolintestinale aard. Sindsdien gaan door het steeds groeiend toerisme en de alsmaar snellere verplaatsing per vliegtuig alsmaar meer mensen dit " jetlagsyndroom" aan den lijve ondervinden.
 
 
 

Chronobiologie is de kwantitatieve studie van biologische fenomenen die in de tijd periodiek op en neer gaan. De dagelijkse ritmes die veel van onze gedragingen beïnvloeden, worden circadiaanse ritmes genoemd ( van het Latijn circa [ ongeveer] en dies [ dag ]. Heel wat fysiologische verschijnselen in het menselijk lichaam vertonen circadiaanse veranderingen. Denken we maar aan het ritme van de lichaamstemperatuur, het prestatievermogen. Een ander zeer belangrijk biologisch ritme is de slaap/waak – cyclus. De verschillende circadiaanse ritmes worden normaal gesynchroniseerd door periodiek terugkerende veranderingen in de omgeving, zoals de lichtduisternis cyclus. Wanneer nu op korte tijd heel wat tijdzones worden overschreven, kan de synchronisator lichtduisternis van de verschillende circadiaanse ritmes worden verstoord, met verschillende lichamelijke gevolgen, zoals concentratiestoornissen, vermoeidheid, slapeloosheid, slaapstoornissen, maag en darmklachten, hoofdpijn, prikkelbaarheid, verminderd prestatie vermogen. Het geheel van deze lichamelijke verschijnselen veroorzaakt door het snel overschrijden van meerdere tijdzones, wordt jetlag genoemd.
 

Wanneer men op reis gaat naar het Verre Oosten, Amerika of andere tropische oorden, zullen de circadiaanse ritmes zich bij aankomst in de nieuwe tijdzone moeten aanpassen aan de nieuwe situatie. Deze aanpassing zal afhangen van verschillende factoren.

• De aanpassing verschilt van persoon tot persoon. Zo werden in een studie die de heen- en terugreis Duitsland - VSA maakten, aanpassingstijden gevonden die varieerden tussen 1.7 en 17.9 dagen! Individuele factoren zoals stabiliteit van de circadiaanse ritmes, (hoe ouder men is, hoe meer aanpassingsproblemen) motivatie zouhier hier aan de basis kunnen liggen.
• Hoe meer tijdzones men overschrijdt, hoe moeilijker de aanpassing. De gemiddelde aanpassingsperiode wordt geschat op ongeveer één dag per tijdzone.
• De richting waarin men vliegt. De aanpassing na een vlucht in westelijke richting vergt 30 à 50 % minder tijd dan na een vlucht over evenveel tijdzones in oostelijke richting.
• De verschillende circadiaanse ritmes zouden een verschillende aanpassingstijd hebben. Zo stelt een studie van de NASA dat hartfrequentie, slaap/waak-cyclus en prestatieritmes na 2 tot 3 dagen heraangepast zijn na een vlucht westwaarts over 6 tijdzones. De lichaamstemperatuur zou echter in 5 dagen en het spijsverteringstelsel 8 dagen nodig hebben!
• Beweging zou de aanpassingstijd beïnvloeden. Na een oostwaartse transmeridianen vlucht over 6 tijdzones was het prestatievermogen bij personen na gemiddeld 11 tot 12 dagen genormaliseerd. Zij verbleven echter op hun hotelkamer en waren dus geïsoleerd van sociaal contact en hadden weinig bewegingsmogelijkheden. Wanneer daarentegen om de twee dagen een fietstest werd uitgevoerd met verder vrije bewegingsactiviteiten op de andere dagen, duurde de aanpassing slechts 6 tot 7 dagen.
• Alcohol zou de aanpassingsperiode verlengen. Verder zou voeding net dan beweging de aanpassing versnellen. Afwisseling tussen lichte en zware maaltijden en een verandering in de verhouding eiwittenkoolhydraten wordt aangeraden.

• Bij vliegtuigreizen geen alcohol gebruiken.
• Drie dagen voor de vlucht lichte met zwaardere maaltijden afwisselen. De dag van de vlucht zelf weinig eten. Bij oostwaartse vluchten vroeg rusten, snacks, film kijken, fel licht en een babbel tot de ontbijttijd (van de bestemming) mijden.
• Alle maaltijden aan boord moeten worden genomen in functie van de lokale tijd van de bestemming. Het ontbijt en de lunch moeten relatief veel eiwitten en weinig koolhydraten bevatten, en het diner veel koolhydraten en weinig eiwitten.
• Het horloge onmiddellijk instellen op het uur van bestemming. Dus ook onmiddellijk het rust/slaappatroon aanpassen.
• Bij aankomst onmiddellijk activiteit en rust aanpassen aan de lokale tijd. Dit kan zowel fysieke activiteit zijn als sociaal contact op de knusse hotelkamer.
• Enkele dagen voor het vertrek de slaap/waak-cyclus en de tijden van de maaltijden geleidelijk aanpassen aan deze van de bestemming. In de praktijk is dit meestal niet haalbaar.

-Top-  

Bronvermelding: Tempo Medical- oktober 2000 p30.